भारतातील महिला सक्षमीकरण: प्रगती आणि आव्हाने

Abstract

महिला सक्षमीकरण ही एक सतत चालणारी प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये लिंग समानतेच्या विविध पैलूंना आणि महिलांना समान संधी व अधिकार मिळावेत यासाठी सतत प्रयत्न करणे समाविष्ट आहे. प्राचीन भारतात, महिलांनी बहुआयामी भूमिका बजावल्या आणि समाजात आदराचे स्थान मिळवले हे ऐतिहासिक ग्रंथ आणि पुरातत्वीय शोधांवरून स्पष्ट होते. ऋग्वेद त्या काळातील महिलांच्या भूमिका आणि योगदानाची झलक देतो; महिला धार्मिक विधी आणि समारंभांमध्ये सक्रियपणे सहभागी होत्या.  सातवाहन राजवंशातील राजे आणि लोक त्यांच्या नावापुढे त्यांच्या आईचे नाव लावत असत. उदाहरणार्थ, गौतमीपुत्र सातकर्णी, वशिष्ठीपुत्र पुलोमावी. कालांतराने, भारतीय समाजात महिलांचे स्थान घसरले आहे. सध्याच्या आधुनिक जगात अनेक देशांमध्ये महिलांचे स्थान पुरुषांपेक्षा कमी आहे. भारत महिलांना सक्षम करण्यासाठी अनेक पावले उचलत आहे, परंतु त्याचे परिणाम फारसे दिसत नाहीत. भारतात महिला सक्षमीकरणात लक्षणीय प्रगती झाली आहे, त्याचबरोबर अनेक आव्हानेही आहेत. शिक्षण, आर्थिक सहभाग आणि कायदेशीर सुधारणांमधील प्रगतीमुळे महिला पुढे गेल्या आहेत, परंतु सामाजिक नियम आणि खोलवर रुजलेले पूर्वाग्रह महिला सक्षमीकरणाच्या पूर्ण प्राप्तीमध्ये अडथळा आणत आहेत. सामाजिक सुधारणा चळवळी आणि कायदेशीर प्रगतीमुळे लिंग समानतेसाठीच्या संघर्षाला गती मिळाली, ज्यामुळे महिलांना शिक्षण आणि रोजगाराच्या संधींमध्ये वाढ झाली. जरी जागतिक लिंग अंतर अहवाल २०२३ मध्ये भारत १४६ देशांपैकी १२७ व्या स्थानावर आहे. तरीही, लिंग-आधारित हिंसाचार, असमान वेतन आणि नेतृत्व पदांवर कमी प्रतिनिधित्व यासारखे सततचे मुद्दे सक्षमीकरणाच्या दिशेने अपूर्ण प्रवास अधोरेखित करतात म्हणूनच सध्याच्या परिस्थितीत भारताने महिला सक्षमीकरणासाठी घेतलेल्या उपाययोजनांचे परीक्षण करण्याची आवश्यकता आहे.