हॉवर्ड गार्डनर यांचा बहुविध बुद्धिमत्ता (Multiple Intelligences) सिद्धांत : गरज, महत्त्व व माध्यमिक शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी कृती कार्यक्रम एक अभ्यास

Abstract

हॉवर्ड गार्डनर यांनी 1983 मध्ये आपल्या “Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences” या ग्रंथात vमांडला. या सिद्धांतानुसार, बुद्धिमत्ता ही एकसंध (single) नसून, अनेक प्रकारांत विभागली जाऊ शकते. प्रत्येक व्यक्तीची बौद्धिक क्षमता भिन्न असते आणि ती विविध प्रकारांत व्यक्त होते. गार्डनर यांनी 8 प्रकारच्या बुद्धिमत्तांचा उल्लेख केला आणि नंतर 9वी बुद्धिमत्ता सुचवली.

          बहु-बुद्धिमत्ता हा सिद्धांत हार्वर्डच्या विकासात्मक मानसशास्त्रज्ञ हॉवर्ड गार्डनर यांनी प्रथम १९८३ मध्ये मांडला होता. हा सिद्धांत सुचवतो की मानवी बुद्धिमत्ता दृश्य-स्थानिक, मौखिक-भाषिक, संगीत-लयबद्ध, तार्किक-गणितीय, आंतरवैयक्तिक, आंतरवैयक्तिक, नैसर्गिक आणि शारीरिक-गतिज. शिकण्याच्या क्षमतेच्या इतर संकल्पनांपेक्षा (उदाहरणार्थ, एकाच IQ ची संकल्पना), बहु-बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांतामागील कल्पना अशी आहे की लोक वेगवेगळ्या प्रकारे शिकतात. "मला वाटते की मेंदू लाखो वर्षांपासून जगातील विविध प्रकारच्या सामग्रीला प्रतिसाद देण्यासाठी विकसित झाला आहे," गार्डनर म्हणतात.

          बहु-बुद्धिमत्ता म्हणजे विद्यार्थ्यांच्या शिकण्याच्या आणि माहिती मिळवण्याच्या वेगवेगळ्या पद्धतींचे वर्णन करणारा सिद्धांत. या बहु-बुद्धिमत्तेत शब्द, संख्या, चित्रे आणि संगीताचा वापर, सामाजिक संवाद, आत्मनिरीक्षण, शारीरिक हालचाल आणि निसर्गाशी सुसंगत राहण्याचे महत्त्व यांचा समावेश आहे. या सिद्धांतात असे म्हटले आहे की विद्यार्थ्याकडे कोणत्या प्रकारची बुद्धिमत्ता असू शकते हे समजून घेतल्यास शिक्षकांना शिकण्याच्या शैली समायोजित करण्यास आणि विद्यार्थ्यांसाठी काही करिअर मार्ग सुचवण्यास मदत होऊ शकते. मानसशास्त्रज्ञ आणि शिक्षक दोघांकडूनही या सिद्धांतावर टीका झाली आहे, जिथे अनेकांचा असा विश्वास आहे की विविध 'बुद्धिमत्ता' जन्मजात प्रतिभा आणि क्षमता दर्शवतात. संज्ञानात्मक मानसशास्त्रज्ञांनी पुढे म्हटले आहे की या सिद्धांताच्या वैधतेचे समर्थन करण्यासाठी कोणतेही अनुभवजन्य पुरावे नाहीत.